Η ιστορία των Νησιώτικων χορών

Σύμφωνα με το Γάλλο χορευτή και χορογράφο Μωρίς Μπεζάρ, ο χορός είναι μία από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες που ο άνθρωπος εκφράζεται, δίνοντας όλο του το είναι (πνεύμα, σώμα, συναίσθημα).

  

Αυτή η πεποίθηση έχει τις ρίζες της πίσω στο χρόνο, στις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες όπου ο χορός χρησιμοποιούταν, ως μέσο επικοινωνίας και έκφρασης των συναισθημάτων, αλλά και ως λατρευτική πράξη και μέσο επικοινωνίας με το θεϊκό στοιχείο.

    

Η ρυθμική κίνηση του σώματος, η οποία προκύπτει από κάποιο μελωδικό άκουσμα μοιάζει να προϋπήρχε στον άνθρωπο, ως γενετήσια ορμή, από την αρχή της δημιουργίας του.

  

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τη πεποίθηση, πως οι θεοί τους χάρισαν το χορό για να απαλύνουν τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν στη καθημερινότητα τους.

  

Στα διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα συναντούμαι πλήθος αναφορών στο χορό, σε όλες του τις εκφάνσεις. Η Ελληνική μυθολογία διαθέτει πλήθος αναφορών με χαρακτηριστικότερες, αυτή που σχετίζεται με τη γέννηση του Δία, του οποίου τα κλάματα καλύφθηκαν από το χορό των Κουρητών, με αποτέλεσμα να μην τον αντιληφθεί ο πατέρας του, ο Κρόνος, ο οποίος ήταν γνωστό, ότι έτρωγε τα παιδιά του, για να αποτρέψει την επιβεβαίωση της κατάρας του δικού του πατέρα Ουρανού, ότι όπως εκείνον, έτσι και αυτόν ένας γιός του θα τον εκθρονίσει.

    

Έντονες αναφορές συναντούμαι και στα Ομηρικά έπη, αλλά και σε μεταγενέστερα σωζόμενα έργα της κλασσικής εποχής, όπου επέφερε και τη μεγάλη τελειοποίηση του.

  

Η σπουδαιότητα του χορού στις ανθρώπινες κοινωνίες, αποδεικνύεται, από τη δημιουργία χορών για όλες της εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής. Έτσι συναντούμε πολεμικούς, θεατρικούς, θρησκευτικούς, γυμναστικούς, γαμήλιους και πένθιμους  χορούς, αλλά και χορούς συμποσίων και άλλων ποικίλων τελετών ή σημαντικών για τη ζωή των ανθρώπων γεγονότων.

  

Οι χοροί αυτοί χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα, γεγονός που επέτρεψε σε πολλά στοιχεία τους να επιβιώσουν, παρά της αντιξοότητες των εποχών μέχρι σήμερα και να μεταλαμπαδευτούν στους γνωστούς σε όλους μας νησιώτικους χορούς, μπάλος, ικαριώτικος, συρτός, καλαματιανός, πεντοζάλης, καλυμνιώτικος και σούστα.

  

Ο μπάλος είναι γνωστός ως χορός ερωτικής προσέγγισης. Τα παλαιότερα χρόνια, τα ήθη και τα έθιμα απαγόρευαν στους άντρες, να πλησιάσουν μια γυναίκα και να προσπαθήσουν να τη κατακτήσουν. Αυτός ο χορός λοιπόν τους έδινε τη δυνατότητα της προσέγγισης και του φλερτ. Η μουσική του είναι χαρούμενη και λυρική. Χορεύεται από ζευγάρια τα οποία στέκονται αντικριστά. Από νησί σε νησί συναντούμε διαφοροποίησης στο τρόπο χορού του, οι οποίες οφείλονται στα διαφορετικά ήθη και έθιμα του τόπου, αλλά και στο κλίμα και τη μορφολογία του εδάφους. Σαν χορός πάντως, δίνει μεγάλη ελευθερία κινήσεων και φιγούρων στους χορευτές του, με κοινό σημείο τη προσπάθεια εντυπωσιασμού, του θηλυκού από το αρσενικό .

    

Σε πιο σύνθετες εκδοχές, αντί για ένα ζευγάρι, χορεύουν πολλά ζευγάρια ταυτόχρονα, με τρόπο όμως που δηλώνει ξεκάθαρα, ότι το ένα ζευγάρι αδιαφορεί για την ύπαρξη του άλλου. Σε άλλες περιοχές τοποθετούνται όλοι οι άντρες, σε μία σειρά και αντικριστά τους, όλες οι γυναίκες σε μία σειρά. Όλοι οι άντρες κάνουν τις ίδιες κινήσεις και οι γυναίκες απαντούν με τη σειρά τους στο κάλεσμα, κάνοντας και εκείνες ταυτόχρονα μία κοινή κίνηση. Σε πιο περίπλοκες εκφάνσεις ο μπάλος χρησιμοποιείται και ως εισαγωγή του συρτού.

  

Η ονομασία του Συρτού προκύπτει από το αρχαίο «Σύρω το χορό», αλλά και από το τρόπο εκτέλεσης του, αφού χορεύεται από πολλά άτομα πιασμένα, με τον πρώτο να δίνει το έναυσμα και να σύρει στο χορό το δεύτερο και ούτω καθεξής. Τα βασικά βήματα του είναι δώδεκα και χορεύονται ταυτόχρονα, από όλους τους χορευτές. Δίνει την ευκαιρία στον χορευτή που σέρνει το χορό, να κάνει πολλούς αυτοσχεδιασμούς. 

Στην αρχή όλοι οι χορευτές σχηματίζουν κύκλο και βλέπουν το κέντρο του. Τα πόδια τους είναι σε θέση προσοχής και κρατιούνται μεταξύ τους, από τους καρπούς ή με μαντήλια.

Τα είδη του εν λόγου χορού, όπως και η μορφή τους, διαφοροποιούνται ανάλογα με το μέρος. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον καλαματιανό, τον συρτοκαλαματιανο, τον συρτό της Ρόδου, της Κεφαλονιάς και τον Κρητικό .

  

Ιδιαίτερα αγαπητός χορός είναι ο γνωστός σε όλους μας Ικαριώτικος. Πρόκειται για ένα πολύ χαρούμενο χορό, στον οποίο κυριαρχεί το βιολί και η τσαμπούνα και χορεύεται από άντρες και γυναίκες, οι οποίοι πιάνονται από τους ώμους. Ο χορός αυτός ξεκινά αρχικά, ως περπατητός. Στη πορεία γίνεται πολύ γρήγορος με έντονες κινήσεις.

  

Άλλος ένας αληθινά ιδιαίτερος νησιώτικος χορός είναι ο Καλυμνιώτικος, ο οποίος χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο από άντρες και γυναίκες, οι οποίοι είναι πιασμένοι σταυρωτά. Εμπεριέχει οχτώ βήματα και αναπαριστά, το δύτη που βουτούσε με σκάφανδρο και είχε πιαστεί εξαιτίας της νόσου των δυτών. Σύμφωνα με τη Καλυμνιώτικη παράδοση ο δύτης  τρεμουλιάζει, πέφτει κάτω και ξανά σηκώνεται για να χορέψει με συνοδεία την ειδική μελωδία του μηχανικού, εμπνευσμένη από τη σφουγγαράδικη αντρειοσύνη και γενναιότητα.

  

Ο πεντοζάλης είναι ένας καθαρά κρητικός χορός, ο οποίος συνοδεύεται από πλήθος μελωδιών. Την ονομασία του φέρει από το ότι συμβολίζει τη πέμπτη ελπίδα των Κρητικών, για την απελευθέρωση του νησιού τους, από την κυριαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

  

Πρόκειται για καθαρά πολεμικό χορό έντονα ξεσηκωτικό, οι ρίζες του οποίου βρίσκονται στον αρχαίο πυρρίχιο. Αποτελείται από οχτώ καθαρά βήματα και δύο κινήσεις των ποδιών.  Χορεύεται σε κύκλο. Η εισαγωγή του είναι πάντα ήρεμη σχεδόν περπατητή, μα σιγά σιγά ο ρυθμός επιταχύνει και γίνεται πολύ γρήγορος μετατρέποντας τα περπατητά βήματα, σε γρήγορα πολλές φορές και πηδηχτά.

  

Άλλος ένας Κρητικός, ευρέως διαδεδομένος χορός, που έχει τις ρίζες του στον αρχαίο πυρρίχιο, είναι η σούστα, την οποία συναντούμε διαφοροποιημένη σε πολλά νησιά,  αλλά και ορεινά μέρη της Ελλάδας. Κυρίαρχα όργανα σε αυτό το χορό είναι η λύρα, το μαντολίνο και το βιολί. Τα βήματα της είναι έξι και χορεύεται σε κύκλο από χορευτές και χορεύτριες που πιάνονται από τους ώμους. Σε αρκετά μέρη της Ελλάδος συνηθίζεται να υπάρχουν τραγούδια που ξεκινούν ως σούστα και καταλήγουν σε μπάλο.